Het lerarentekort is allang niet meer (alleen) het probleem van bestuurders en directeuren; leerkrachten merken elke dag de gevolgen op de werkvloer. Een dertigtal betrokken leerkrachten uit alle stadsdelen van Amsterdam kwam op 12 april 2023 samen om te praten over de uitdagingen én mogelijke oplossingen.
Doel van de middag
Aan de hand van deze vragen gingen de leerkrachten aan zes tafels in gesprek met elkaar:
- Wanneer en hoe vaak wordt er op jouw school een groep naar huis gestuurd?
- Wat vind je daarvan?
- Welke mogelijkheden zie je als er geen bevoegde leraar is?
- Wat is er nodig zodat jij je vak met plezier kan blijven uitoefenen?
- Wat is er nodig om kwaliteit te blijven bieden aan de leerlingen?
- Welke ideeën/oplossingen voor het lerarentekort moeten gedeeld worden met bestuurders, schoolleiders, politiek, vakbonden enzovoorts?
Deze middag werd georganiseerd vanuit de Expeditie Schoolleiders en andersom.amsterdam en werd ondersteund door de gemeente Amsterdam en de vereniging van Amsterdamse schoolbesturen (BBO). Eerder werd al input opgehaald bij directeuren, HR-medewerkers, bestuurders en andere stakeholders; in deze sessie stonden nadrukkelijk de leerkrachten centraal. Opvallend was de grote betrokkenheid. Zelfs in de pauzes bleven de leerkrachten nog met elkaar in gesprek: van (schrijnende) praktijkvoorbeelden tot persoonlijke verhalen tot bevlogen visies op het lerarenvak.
De input van deze bijeenkomst met leraren stond weer centraal tijdens een tweede bijeenkomst voor directeuren een paar dagen later.
‘Nieuwe leerkrachten coachen!’
Ellen Makkelie, leerkracht op de Oscar Carré: ‘Mijn directeur stuurde mij de uitnodiging van deze middag toe. Ik was erg benieuwd en had gehoopt al meer te horen over oplossingen, want ik maak me echt zorgen over het onderwijs. Mijn oplossing: de nieuwe leerkrachten coachen! Met behulp van beeldcoachen en gesprekstechnieken kan ik de nieuwe leraren helpen om te reflecteren op hun eigen gedrag. Kinderen kunnen pas leren als ze zich veilig voelen. Je kan pas veiligheid bieden als je zelf ontspannen bent. Daar zou ik graag bij willen helpen, zodat de kwaliteit van het onderwijs behouden blijft en dertig jaar ervaring wordt doorgegeven. Denk daarbij aan coaching over dynamiek in de groep, maar ook leren boven de methodes te denken in leerlijnen.’
Wat is er nodig om de huidige leerkrachten voor het onderwijs te behouden?
‘Je moet durven kiezen en je blijven onderscheiden’
Agnes Verwer, leerkracht, bouwcoördinator en schoolleider in opleiding op de 5e Montessorischool: ‘Ik praat hier vandaag mee als leerkracht én ook als toekomstige schoolleider. Volgens mij is de oplossing als school: durven kiezen en duurzaam verbinden. Daar bedoel ik mee: de schoolcultuur moet van iedereen zijn. Wij hebben bijvoorbeeld echt gekozen om weer een klassieke Montessorischool te zijn, met een bovenbouw van drie jaargroepen. Daarmee onderscheiden we ons en we merken dat daar ook weer leerkrachten op af komen die dat aanspreekt.’
‘Ik wil uitdragen dat het gewoon zó leuk is om leerkracht te zijn!’
Suili Bot, leerkracht op de 6e Montessorischool Anne Frank: ‘Ik ben nu voor het tweede jaar leerkracht en ben binnengekomen als zij-instromer. Daarvoor heb ik psychologie gestudeerd en gewerkt bij een onderwijsbegeleidingsdienst. Natuurlijk: het was pittig om het vak in de praktijk te leren. Zeker tijdens de lockdown hebben ouders, denk ik, veel respect gekregen voor wat leerkrachten doen. Mijn oplossing? Ik ben hier omdat ik wil uitdragen dat het gewoon zó leuk is om leerkracht te zijn! Ik denk dat het gaat om meerdere lange termijn oplossingen. Het zij-instroomtraject is een goede kans om geïnteresseerden de overgang naar het onderwijs te laten maken. Dat vraagt een grote investering van zowel de zij-instromer als van het team. Maar het is een geweldig vak! Zelf woon ik nu in Haarlem, maar blijf graag werken in Amsterdam omdat ik het op deze school zo naar mijn zin heb.’
Inzetten op behoud
Net als bestuurders, directeuren en andere stakeholders zijn leerkrachten zich terdege bewust van de paradox waarmee het onderwijs kampt: hoe borg je de aantrekkelijkheid en kwaliteit van het beroep van leerkracht als je te maken hebt met de dagelijkse realiteit van tekorten en werkdruk?
Bij bijna alle tafels werd het behoud van de huidige leerkrachten genoemd als de eerste prioriteit. Een meer flexibel personeelsbeleid voor de individuele leerkracht en tegelijkertijd gezamenlijkheid binnen de school en het bestuur zijn de meest genoemde oplossingsrichtingen.
Wat betreft personeelsbeleid en het behoud van leraren werd bijna unaniem aangegeven dat er, ook al is er geen vervanging, ruimte moet blijven voor scholing en persoonlijke ontwikkeling. Leraren geven aan dat als deze ruimte geboden wordt, de uitstroom zal verminderen.
Flexibiliteit met betrekking tot werktijden zou georganiseerd kunnen worden door samenwerkingen aan te gaan met de inzet van externe professionals en/of onderwijsondersteunend personeel.
Op stedelijk niveau zien leraren kansen om (de ongelijke verdeling van) het lerarentekort aan te pakken door concurrentie tussen scholen op te heffen en op bestuursniveau beter samen te werken. Het belang van het kind moet namelijk boven andere belangen staan.
Daarnaast werden allerlei meer en minder haalbare oplossingen/suggesties aangedragen. Een aantal hebben we hieronder per thema weergegeven:
Personeel/organisatiebeleid:
- Personeelsbeleid op maat (in combinatie met vakleerkrachten en anders bevoegden)
- Goed onderzoek naar landelijke tekorten
- Meer mogelijkheden voor leerkracht om deels les te geven en deels andere taken
- Iemand die onderwijsassistenten aanstuurt
- gezond team = minder uitval
- Blijf passie van leraren ondersteunen en mogelijk maken
- Ondersteun de autonomie van de leerkracht
- Creëer duurzame verbindingen
- Wees en blijf een aantrekkelijke werkgever
Werk-/lestijden:
- Flexibel personeelsbeleid
- Meer na school thuis werken, thuis kan efficiënter werken
- Echt pauze hebben zonder kinderen, ook bij het continurooster
Curriculum:
- Creëer tijd voor lesontwikkeling
- Focus op inhoud van professie
Onderwijs:
- Zorg voor kwaliteit
- Houd het onderwijs aantrekkelijk door onderwijsinhoudelijk bezig te zijn!
- Ruimte/budget voor opleidingen.
Inzet andersbevoegden/vakdocenten:
- Bij vervanging lange termijn: enkel als er goede afspraken gemaakt zijn over schoolregels, programma e.d. en vakdocenten voor een langere periode aan een school/klas verbonden zijn.
- Voor organisatie flexibelere werk- en lestijden liggen hier zeker mogelijkheden (naast de inzet van eigen personeel, OOP-ers, gymdocent e.d.). Ook hier geldt dat een duurzame relatie tussen externe partij voorwaardelijk is (geen projectje).
- Voor werkdrukvermindering biedt de inzet van anders bevoegden zeker ruimte om lessen voor te bereiden, administratieve taken of pauze.
- De inzet van andersbevoegden voorkomt dat kinderen naar huis gestuurd. Dat is fijn. Een nadeel is dat het probleem van het lerarentekort verhuld blijft.
Gezamenlijkheid:
- Iedere school een maatjesschool. Je bent niet enkel verantwoordelijk voor de personeelsbezetting van je eigen school, maar ook voor je maatjesschool.
- Durf scholen samen te voegen
- Niet allemaal apart zoeken naar oplossingen en handelen, allemaal samen (bijvoorbeeld collectief niet in zee met commerciële partijen voor inval en huiswerkbegeleiding)
- Aan banden leggen (politiek)- kansengelijkheid
- Out-of-the box denken
- Omdenken en niet vastdenken
- Samen leren
- Ga flexibel om met talenten
- Zorg voor een goede werksfeer
Solidariteit:
- Een stedelijke aanpak, waarin kaders en afspraken gelden voor alle scholen/besturen zodat vanuit solidariteit gewerkt wordt. Er mag bij deze stedelijke aanpak stevig gestuurd worden (eventueel vanuit de gemeente) waarbij het belang van het kind centraal staat.
- Er moet gekeken worden naar de grote verschillen die er nu zijn tussen scholen op het gebied van kansengelijkheid voor leerlingen en de mate van lerarentekort.
- Laat scholen onderling samenwerken en geen concurrenten zijn van elkaar.
Primaire en secundaire voorwaarden:
- Het vak moet aantrekkelijker worden- goed salaris in een dure stad (A'dam), status door de rest van Nederland en zorgen dat we echt onderwijs geven.
- Maak het aantrekkelijk door het financieel aantrekkelijk te maken (zeker voor startende leerkrachten)
Opleidingen:
- Gesprek organiseren tussen opleidingen en praktijk (afstemming)
- Combineer: betaald studeren en werken voor de klas
- Combineer: ondersteunende taken (coachen/begeleiden) en werken voor de klas
- Meer investeren in PABO/UPVA studenten (stagevergoeding evt. vanuit bedrijven)
- Focus op stage (minder op opdrachten/verslagen)
- Vergoeding voor mentoren
- Instroomtraject aanpassen: mensen die een universitaire studie afgerond hebben en al bewezen hebben via externe aanbieders dat zij succesvolle praktijkervaring hebben een verkort traject aanbieden.
- Jammer dat er mensen zijn die het zij-instroomtraject niet gaan doen vanwege praktische problemen (bijvoorbeeld omdat zij 'bang' zijn voor de rekentoets).
Verder:
- Stop met noodgrepen, pleisters plakken en het uithollen van de eigen organisatie/medewerkers. Laat ieder blijven doen waar hij/zij voor is opgeleid en wat iemands taak is binnen de school.
- Samen optrekken richting Den Haag, bijvoorbeeld via het manifest van de AOB.
- Als alle scholen vier dagen bevoegd personeel inzetten, zijn er genoeg mensen voor alle kinderen in de hele stad.
- Regel huisvesting voor iedereen die in Amsterdam in het onderwijs wil werken.
